RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 | рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХрдХ्рд╖ा 12 рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоॉрдбрд▓ рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ 2025

| рдЧुрд░ुрд╡ाрд░, рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 30, 2025
RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 - рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдЙрдд्рддрд░ рд╕рд╣िрдд

RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 (рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░)

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд╡िрд╡рд░рдг

рдмोрд░्рдб: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб (RBSE)

рдХрдХ्рд╖ा: 12рд╡ीं (рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ)

рд╡िрд╖рдп: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди (Public Administration)

рдкूрд░्рдгांрдХ: 80 рдЕंрдХ

рд╕рдордп: 3 рдШंрдЯे (180 рдоिрдирдЯ)

рдкाрд╕िंрдЧ рдоाрд░्рдХ्рд╕: 33% (27 рдЕंрдХ)

рдк्рд░рд╢्рдиों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा: 40

RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХी рдХрдХ्рд╖ा 12 рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा рд╣ै। рдпрд╣ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ RBSE Class 12 Syllabus 2025 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрдз्рдпाрдпों рд╕े рдк्рд░рд╢्рди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।

рд╡िрд╖рдп-рд╕ूрдЪी

  1. рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдм्рд▓ूрдк्рд░िंрдЯ
  2. рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢
  3. рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди
  4. рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
  5. рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
  6. рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
  7. рдЙрдд्рддрд░ рдХुंрдЬी
  8. рддैрдпाрд░ी рд░рдгрдиीрддि

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдм्рд▓ूрдк्рд░िंрдЯ (Exam Blueprint)

рдЕंрдХ рд╡िрддрд░рдг

рдЦंрдб рдк्рд░рд╢्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рдЕंрдХ рдХुрд▓ рдЕंрдХ
рдЦंрдб рдЕ рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкीрдп) 20 1 20
рдЦंрдб рдм рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди 10 2 20
рдЦंрдб рд╕ рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди 6 4 24
рдЦंрдб рдж рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди 4 4 16
рдХुрд▓ рдпोрдЧ 80

рдЕрдз्рдпाрдп-рд╡ाрд░ рдЕंрдХ рд╡िрддрд░рдг

рдЕрдз्рдпाрдп рд╡िрд╖рдп рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдЕंрдХ
1-2 рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдкрд░िрдЪрдп рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ 12
3-4 рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдПрд╡ं рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг 14
5-6 рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рд╕ंрдЧрдарди рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп 16
7-8 рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ 12
9-10 рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг 14
11-12 рдЬрдирдоाрдз्рдпрдо рдПрд╡ं рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди 12

рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢ (General Instructions)

  1. рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ैं।
  2. рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдЪाрд░ рдЦंрдбों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ै - рдЕ, рдм, рд╕ рдФрд░ рдж।
  3. рдЦंрдб рдЕ рдоें 20 рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 1 рдЕंрдХ рдХा।
  4. рдЦंрдб рдм рдоें 10 рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 2 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 30 рд╢рдм्рдж)।
  5. рдЦंрдб рд╕ рдоें 6 рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 4 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 100 рд╢рдм्рдж)।
  6. рдЦंрдб рдж рдоें 4 рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 4 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 150 рд╢рдм्рдж)।
  7. рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рджाрдПं рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕्рдеाрди рдЫोрдб़ें।
  8. рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓िрдЦें।

рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (Section A - MCQs)

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 20

рдк्рд░рд╢्рди 1. 'рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди' рд╢рдм्рдж рдХा рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрд╕рдиे рдХिрдпा?
(рдЕ) рд╡ुрдбрд░ो рд╡िрд▓्рд╕рди
(рдм) рдПрд▓.рдбी. рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ
(рд╕) рд╣рд░्рдмрд░्рдЯ рд╕ाрдЗрдорди
(рдж) рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░
рдк्рд░рд╢्рди 2. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рддрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै?
(рдЕ) рд╕ंрдЧрдарди
(рдм) рд╕рдорди्рд╡рдп
(рд╕) рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा
(рдж) рдиेрддृрдд्рд╡
рдк्рд░рд╢्рди 3. 'Scientific Management' рдХे рдЬрдирдХ рдХौрди рд╣ैं?
(рдЕ) рдПрдл.рдбрдм्рд▓्рдпू. рдЯेрд▓рд░
(рдм) рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓
(рд╕) рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░
(рдж) рдПрд▓्рдЯрди рдоेрдпो
рдк्рд░рд╢्рди 4. рднाрд░рдд рдоें рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХौрди рд╣ोрддा рд╣ै?
(рдЕ) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
(рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рд╕) рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡
(рдж) рдЧृрд╣ рд╕рдЪिрд╡
рдк्рд░рд╢्рди 5. 73рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(рдЕ) рдирдЧрд░рдкाрд▓िрдХाрдУं рд╕े
(рдм) рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕े
(рд╕) рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рд╕े
(рдж) рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╕े
рдк्рд░рд╢्рди 6. NITI Aayog рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рд╣ुрдИ?
(рдЕ) 2013
(рдм) 2014
(рд╕) 2015
(рдж) 2016
рдк्рд░рд╢्рди 7. рднाрд░рдд рдоें рд░ाрдЬ्рдп рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै?
(рдЕ) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рдм) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
(рд╕) рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी
(рдж) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
рдк्рд░рд╢्рди 8. 'Bureaucracy' рд╢рдм्рдж рдХिрд╕ рднाрд╖ा рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
(рдЕ) рд▓ैрдЯिрди
(рдм) рдЧ्рд░ीрдХ
(рд╕) рдл्рд░ेंрдЪ
(рдж) рдЬрд░्рдорди
рдк्рд░рд╢्рди 9. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рдПрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдиिрдХाрдп рд╣ै?
(рдЕ) UPSC
(рдм) CAG
(рд╕) UGC
(рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
рдк्рд░рд╢्рди 10. рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдХी рдЕрд╡рдзि рдХिрддрдиी рд╣ोрддी рд╣ै?
(рдЕ) 3 рд╡рд░्рд╖
(рдм) 4 рд╡рд░्рд╖
(рд╕) 5 рд╡рд░्рд╖
(рдж) 6 рд╡рд░्рд╖
рдк्рд░рд╢्рди 11. 'Development Administration' рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХिрд╕ рджрд╢рдХ рдоें рдЙрднрд░ी?
(рдЕ) 1940 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рдм) 1950 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рд╕) 1960 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рдж) 1970 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
рдк्рд░рд╢्рди 12. RTI Act рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдкाрд░िрдд рд╣ुрдЖ?
(рдЕ) 2003
(рдм) 2004
(рд╕) 2005
(рдж) 2006
рдк्рд░рд╢्рди 13. рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै?
(рдЕ) рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░
(рдм) рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░
(рд╕) рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж
(рдж) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
рдк्рд░рд╢्рди 14. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рд╕िрдж्рдзांрдд рдк्рд░рдмंрдзрди рдХा рдирд╣ीं рд╣ै?
(рдЕ) рд╢्рд░рдо рд╡िрднाрдЬрди
(рдм) рдЕрдзिрдХाрд░ рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡
(рд╕) рд▓ाрдн рдХा рдмंрдЯрд╡ाрд░ा
(рдж) рдЖрджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा
рдк्рд░рд╢्рди 15. рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рд╣ै?
(рдЕ) рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг
(рдм) рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ीрдХрд░рдг
(рд╕) рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी
(рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
рдк्рд░рд╢्рди 16. рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ा рджिрд╡рд╕ рдХрдм рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
(рдЕ) 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓
(рдм) 21 рдордИ
(рд╕) 21 рдЬूрди
(рдж) 21 рдЬुрд▓ाрдИ
рдк्рд░рд╢्рди 17. CAG рдХा рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рдХ्рдпा рд╣ै?
(рдЕ) Controller and Auditor General
(рдм) Chief Administrative General
(рд╕) Central Audit Group
(рдж) Central Administrative Group
рдк्рд░рд╢्рди 18. рднाрд░рдд рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд╣ाँ рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ?
(рдЕ) рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢
(рдм) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
(рд╕) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(рдж) рдЧुрдЬрд░ाрдд
рдк्рд░рд╢्рди 19. 'Red Tape' рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕рд╕े рд╣ै?
(рдЕ) рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдЬрдЯिрд▓рддा
(рдм) рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ
(рд╕) рдЖрдкाрддрдХाрд▓ीрди рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
(рдж) рдЧोрдкрдиीрдп рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ
рдк्рд░рд╢्рди 20. рд╕ंрдШ рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै?
(рдЕ) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
(рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рд╕) рд▓ोрдХрд╕рднा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
(рдж) рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢

рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section B)

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 2 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 30 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 20

рдк्рд░рд╢्рди 21. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 22. рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдХोрдИ рджो рдЕंрддрд░ рдмрддाрдЗрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 23. рдЯेрд▓рд░ рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдХिрди्рд╣ीं рджो рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рд▓िрдЦिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 24. рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░ рдХे рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी рд╕िрдж्рдзांрдд рдХा рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
рдк्рд░рд╢्рди 25. рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп рдХा рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рд╣ै?
рдк्рд░рд╢्рди 26. рдЬिрд▓ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░ рдХी рднूрдоिрдХा рдмрддाрдЗрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 27. рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХी рдд्рд░िрд╕्рддрд░ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕рдордЭाрдЗрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 28. NITI Aayog рдХा рдкूрд░्рдг рдиाрдо рдФрд░ рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рд▓िрдЦिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 29. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै?
рдк्рд░рд╢्рди 30. RTI рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рд╣ै?

рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section C)

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 100 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 24

рдк्рд░рд╢्рди 31. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕рдордЭाрдЗрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 32. рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 33. рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 34. 73рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдмрддाрдЗрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 35. рд▓ोрдХрдкाрд▓ рдФрд░ рд▓ोрдХाрдпुрдХ्рдд рдоें рдЕंрддрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 36. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдмрддाрдЗрдП।

рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section D)

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 150 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 16

рдк्рд░рд╢्рди 37. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рддुрд▓рдиा рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 38. рднाрд░рдд рдоें рд╕ंрдШ рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ (UPSC) рдХी рднूрдоिрдХा рдФрд░ рдХाрд░्рдпों рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 39. рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡ рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХीрдЬिрдП।
рдк्рд░рд╢्рди 40. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЗрд╕рдХी рдЪुрдиौрддिрдпों рдкрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдиिрдмंрдз рд▓िрдЦिрдП।

рдЙрдд्рддрд░ рдХुंрдЬी (Answer Key)

рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░

рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░
1 (рдЕ) рд╡ुрдбрд░ो рд╡िрд▓्рд╕рди 11 (рдм) 1950 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
2 (рд╕) рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा 12 (рд╕) 2005
3 (рдЕ) рдПрдл.рдбрдм्рд▓्рдпू. рдЯेрд▓рд░ 13 (рдм) рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░
4 (рд╕) рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡ 14 (рд╕) рд▓ाрдн рдХा рдмंрдЯрд╡ाрд░ा
5 (рдм) рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕े 15 (рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
6 (рд╕) 2015 16 (рдЕ) 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓
7 (рдм) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ 17 (рдЕ) Controller and Auditor General
8 (рд╕) рдл्рд░ेंрдЪ 18 (рдм) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
9 (рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी 19 (рдЕ) рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдЬрдЯिрд▓рддा
10 (рд╕) 5 рд╡рд░्рд╖ 20 (рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि

рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░

рдЙрдд्рддрд░ 21. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╡рд╣ рдЕंрдЧ рд╣ै рдЬो рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдиीрддिрдпों рдХो рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдПрд▓.рдбी. рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, "рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╡े рд╕рднी рдХ्рд░िрдпाрдПं рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं рдЬो рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рдХी рдЬाрддी рд╣ैं।"
рдЙрдд्рддрд░ 22. рдиिрдЬी рдФрд░ рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рджो рдоुрдЦ्рдп рдЕंрддрд░:
1. рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬрдирдХрд▓्рдпाрдг рд╣ै рдЬрдмрдХि рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рд╣ै।
2. рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоाрд▓िрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 23. рдЯेрд▓рд░ рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рджो рд╕िрдж्рдзांрдд:
1. рдХाрд░्рдп рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХाрд░्рдп рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖िрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рддрд░ीрдХा рдЦोрдЬрдиा।
2. рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪрдпрди рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг: рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рдЪрдпрди рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджेрдиा।
рдЙрдд्рддрд░ 24. рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░ рдХे рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी рд╕िрдж्рдзांрдд рдХा рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрддрддा рдФрд░ рдХाрдиूрдиी рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рд╕ंрдЧрдарди рд╣ै рдЬो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдиिрдпрдоों, рдкрджाрдиुрдХ्рд░рдо, рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖рддा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 25. рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдиिрдХाрдп рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрднिрди्рди рдоंрдд्рд░ाрд▓рдпों рдФрд░ рд╡िрднाрдЧों рдХो рдиीрддिрдЧрдд рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рджेрддा рд╣ै, рд╕ंрд╕рдж рдХे рд▓िрдП рдХाрдиूрди рдХा рдорд╕ौрджा рддैрдпाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрд░्рдпों рдХा рд╕рдорди्рд╡рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 26. рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░ рдЬिрд▓ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рдХाрдиूрди-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпों рдХा рд╕рдорди्рд╡рдп, рдЖрдкрджा рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рдЪुрдиाрд╡ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдЬैрд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдмीрдЪ рдХрдб़ी рдХा рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 27. рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХी рдд्рд░िрд╕्рддрд░ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рддीрди рд╕्рддрд░ рд╣ैं:
1. рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░: рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд (рдЧांрд╡ рдХे рд▓िрдП)
2. рдЦंрдб рд╕्рддрд░: рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि (рдк्рд░рдЦंрдб/рддрд╣рд╕ीрд▓ рдХे рд▓िрдП)
3. рдЬिрд▓ा рд╕्рддрд░: рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж (рдкूрд░े рдЬिрд▓े рдХे рд▓िрдП)
рдЙрдд्рддрд░ 28. NITI Aayog: National Institution for Transforming India (рднाрд░рдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрди)। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрдг, рд░рдгрдиीрддिрдХ рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рджेрдиा рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ाрде рд╕рд╣рдХाрд░ी рд╕ंрдШрд╡ाрдж рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 29. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡рд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬो рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ों рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирдХाрд░ी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╣ै рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдХे рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 30. RTI (рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░) рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрд░्рдпों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рджेрдиा, рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдмрдв़ाрдиा рдФрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХो рд░ोрдХрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХो рдЕрдзिрдХ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рдФрд░ рдЬрдирдХेंрдж्рд░िрдд рдмрдиाрддा рд╣ै।

рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░

рдЙрдд्рддрд░ 31. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░

рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ै:

1. рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди: рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддिрдпों рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рднाрд╡ी рдвंрдЧ рд╕े рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा।

2. рд╕ंрдЧрдарди рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди: рд╕рд░рдХाрд░ी рд╡िрднाрдЧों рдХा рдЧрдарди, рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рднрд░्рддी, рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди।

3. рд╡िрдд्рддीрдп рдк्рд░рдмंрдзрди: рдмрдЬрдЯ рдиिрд░्рдоाрдг, рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╡्рдпрдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг।

4. рдЬрдирд╕ेрд╡ाрдПं: рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдкрд░िрд╡рд╣рди рдЬैрд╕ी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди।

5. рдХाрдиूрди рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा: рд╢ांрддि рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рдФрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा।

6. рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдп: рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдпोрдЬрдиाрдПं рдмрдиाрдиा рдФрд░ рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा।
рдЙрдд्рддрд░ 32. рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд

рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓ рдиे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे 14 рд╕िрдж्рдзांрдд рджिрдП, рдЬिрдирдоें рд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं:

1. рд╢्рд░рдо рд╡िрднाрдЬрди: рдХाрд░्рдп рдХो рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмांрдЯрдиा рдЪाрд╣िрдП।

2. рдЕрдзिрдХाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡: рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рднी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

3. рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди: рд╕ंрдЧрдарди рдоें рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

4. рдЖрджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा: рдПрдХ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХो рдПрдХ рд╣ी рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╕े рдЖрджेрд╢ рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП।

5. рдиिрд░्рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा: рдПрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।

6. рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣िрдд: рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╣िрдд рд╕े рд╕ंрдЧрдарди рдХा рд╣िрдд рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै।

7. рд╕рдорддा: рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рд╕ाрде рди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
рдЙрдд्рддрд░ 33. рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं

1. рд╕ंрдШाрдд्рдордХ рдвांрдЪा: рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╡िрднाрдЬрди।

2. рд╕्рдеाрдпी рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी: IAS, IPS рдЬैрд╕ी рд╕्рдеाрдпी рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ाрдПं рдЬो рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░рднाрд╡िрдд рд░рд╣рддी рд╣ैं।

3. рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдп: рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा।

4. рд╕ंрд╕рджीрдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг: рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдкрд░ рдиिрдЧрд░ाрдиी।

5. рди्рдпाрдпिрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрд░्рдпों рдХी рдЬांрдЪ।

6. рд╡िрд╡िрдзрддा: рдмрд╣ुрднाрд╖ी, рдмрд╣ुрдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рдмрд╣ुрд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕ेрд╡ा।

7. рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг: рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдмрд▓।
рдЙрдд्рддрд░ 34. 73рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं

1. рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рджрд░्рдЬा: рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 11рд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा।

2. рдд्рд░िрд╕्рддрд░ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा: рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд, рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि рдФрд░ рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж।

3. рдиिрдпрдоिрдд рдЪुрдиाрд╡: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 5 рд╡рд░्рд╖ рдоें рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдЪुрдиाрд╡।

4. рдЖрд░рдХ्рд╖рдг: рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд▓िрдП 33% рд╕ीрдЯें рдФрд░ SC/ST рдХे рд▓िрдП рдЖрдиुрдкाрддिрдХ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг।

5. рд░ाрдЬ्рдп рдЪुрдиाрд╡ рдЖрдпोрдЧ: рдкंрдЪाрдпрдд рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЖрдпोрдЧ।

6. рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ: рдкंрдЪाрдпрддों рдХो рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиे рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢।

7. 29 рд╡िрд╖рдп: рдкंрдЪाрдпрддों рдХो 29 рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░।
рдЙрдд्рддрд░ 35. рд▓ोрдХрдкाрд▓ рдФрд░ рд▓ोрдХाрдпुрдХ्рдд рдоें рдЕंрддрд░

рд▓ोрдХрдкाрд▓ рд▓ोрдХाрдпुрдХ्рдд
рдХेंрдж्рд░ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै рд░ाрдЬ्рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै
рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд
рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╕рд╣िрдд рд╕рднी рдХेंрдж्рд░ीрдп рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢िрдХाрдпрдд рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╕рд╣िрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢िрдХाрдпрдд
2013 рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╕рдордп рдкрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд
рджोрдиों рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдиिрд░ोрдзрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдПं рд╣ैं рдЬो рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡рдХों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢िрдХाрдпрддों рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░рддी рд╣ैं।
рдЙрдд्рддрд░ 36. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп

1. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп: рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рднी рд╡рд░्рдЧों рдХो рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा।

2. рдЧрд░ीрдмी рдЙрди्рдоूрд▓рди: рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХे рдиीрдЪे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдд्рдеाрди।

3. рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп: рд╕рдмрдХो рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ुрд╡िрдзाрдПं рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा।

4. рдорд╣िрд▓ा рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг: рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд╡िрдХाрд╕।

5. рдмाрд▓ рдХрд▓्рдпाрдг: рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा।

6. рд╡ृрдж्рдзрдЬрди рдХрд▓्рдпाрдг: рд╡ृрдж्рдзों рдХे рд▓िрдП рдкेंрд╢рди рдФрд░ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं।

7. рджिрд╡्рдпांрдЧрдЬрди рдХрд▓्рдпाрдг: рджिрд╡्рдпांрдЧрдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं рдФрд░ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░।

рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░

рдЙрдд्рддрд░ 37. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рддुрд▓рдиा

рд╕рдоाрдирддाрдПं:
рджोрдиों рдоें рд╕ंрдЧрдарди, рд╕рдорди्рд╡рдп, рдиेрддृрдд्рд╡ рдФрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै। рджोрдиों рдоें рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдХुрд╢рд▓ рдЙрдкрдпोрдЧ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдЕрд╕рдоाрдирддाрдПं:

1. рдЙрдж्рджेрд╢्рдп:
- рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рдЬрдирдХрд▓्рдпाрдг рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ेрд╡ा
- рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рдФрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░

2. рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी:
- рд▓ोрдХ: рдЬрдирддा, рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдк्рд░рддि
- рдиिрдЬी: рдоाрд▓िрдХों рдФрд░ рд╢ेрдпрд░рдзाрд░рдХों рдХे рдк्рд░рддि

3. рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рд░ोрдд:
- рд▓ोрдХ: рдХрд░ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд░ाрдЬрд╕्рд╡
- рдиिрдЬी: рдиिрд╡ेрд╢ рдФрд░ рдмिрдХ्рд░ी рд╕े рдЖрдп

4. рдХाрдиूрдиी рдвांрдЪा:
- рд▓ोрдХ: рд╕ंрд╡िрдзाрди рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХाрдиूрди
- рдиिрдЬी: рдХंрдкрдиी рдХाрдиूрди рдФрд░ рдЕрдиुрдмंрдз

5. рдиिрд░्рдгрдп рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा:
- рд▓ोрдХ: рдзीрдоी, рдЬрдЯिрд▓ рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी
- рдиिрдЬी: рддेрдЬ, рд▓рдЪीрд▓ी рдФрд░ рдЧोрдкрдиीрдп

6. рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी:
- рд▓ोрдХ: рдЬрдирддा рдХी рд░ाрдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг
- рдиिрдЬी: рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдиिрд░्рдгрдп рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖: рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं рдФрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕ीрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдЙрдд्рддрд░ 38. рд╕ंрдШ рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ (UPSC) рдХी рднूрдоिрдХा рдФрд░ рдХाрд░्рдп

рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╕्рдеिрддि:
UPSC рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 315-323 рдХे рддрд╣рдд рд╕्рдеाрдкिрдд рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдиिрдХाрдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1926 рдоें рд╣ुрдИ рдеी।

рд╕ंрд░рдЪрдиा:
рдЖрдпोрдЧ рдоें рдПрдХ рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ 6 рд╡рд░्рд╖ рдпा 65 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु (рдЬो рдкрд╣рд▓े рд╣ो) рддрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп:

1. рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди:
- рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (IAS, IPS, IFS)
- рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा
- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░рдХ्рд╖ा рдЕрдХाрджрдоी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा
- рд╡िрднिрди्рди рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ेрд╡ाрдУं рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПं

2. рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░: рдЪрдпрдиिрдд рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ों рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг।

3. рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдХाрд░्рдп:
- рд╕ेрд╡ा рдиिрдпрдоों рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕рд▓ाрд╣
- рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиाрдд्рдордХ рдоाрдорд▓ों рдоें рд░ाрдп
- рдкрджोрди्рдирддि рдФрд░ рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рдХे рдоाрдорд▓े

4. рднрд░्рддी: рд╡िрднिрди्рди рдкрджों рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ्рдп рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ों рдХा рдЪрдпрди।

рдорд╣рдд्рд╡:
UPSC рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рд░ीрдв़ рд╣ै। рдпрд╣ рдпोрдЧ्рдпрддा рдЖрдзाрд░िрдд рднрд░्рддी рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рджрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖рддा рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддी рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 39. рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡

рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा:
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рд╡рд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдиिрд░्рдгрдп рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрддे рд╣ैं।

рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा:

1. рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЬрдб़ें рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा: рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдмрдв़ाрдиा।

2. рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг: рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдкрд░ рднाрд░ рдХрдо рдХрд░рдиा।

3. рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди: рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдмेрд╣рддрд░ рд╕рдордЭрддे рд╣ैं।

4. рддीрд╡्рд░ рд╡िрдХाрд╕: рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рддेрдЬी рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рдФрд░ рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди।

5. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп: рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рдмेрд╣рддрд░ рднाрдЧीрджाрд░ी।

рдорд╣рдд्рд╡:

1. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдоाрдз्рдпрдо
- рдорд╣िрд▓ाрдУं рдФрд░ SC/ST рдХा рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг
- рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдмрдв़рддी рд╣ै

2. рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рдХुрд╢рд▓ рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдоें рдХрдоी
- рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдмрдв़рддी рд╣ै

3. рдЖрд░्рдеिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрдХाрд╕
- рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░
- рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдмेрд╣рддрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ

4. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд░рд╕рддा
- рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоें рд╕ुрдзाрд░
- рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХрдордЬोрд░ рд╡рд░्рдЧों рдХा рдЙрдд्рдеाрди

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें 'рдЬрдирддा рдХा, рдЬрдирддा рдж्рд╡ाрд░ा, рдЬрдирддा рдХे рд▓िрдП' рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рд╕ाрдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ 40. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЪुрдиौрддिрдпां

рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा:
рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡рд╣ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╣ै рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪेрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдХाрдиूрди-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпों рдоें рднाрдЧ рд▓ेрддा рд╣ै।

рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं:
- рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирдХाрд░ी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг
- рд▓рдХ्рд╖्рдп-рдЙрди्рдоुрдЦ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдкрд░ рдмрд▓
- рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп
- рдЖрдзुрдиिрдХीрдХрд░рдг рдкрд░ рдЬोрд░

рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा:
рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдПрдХ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ рдеा рдЬिрд╕े рдЧрд░ीрдмी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдПрдХ рдРрд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдеी рдЬो рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдЧрддि рджे рд╕рдХे।

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЪुрдиौрддिрдпां:

1. рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी рдХी рдЬрдб़рддा:
- рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд╕ोрдЪ рдФрд░ рдХाрд░्рдпрд╢ैрд▓ी
- рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиिрдЪ्рдЫा
- рд▓ाрд▓рдлीрддाрд╢ाрд╣ी рдФрд░ рджेрд░ी

2. рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░:
- рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд░िрд╕ाрд╡
- рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдХी рдХрдоी
- рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк

3. рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी:
- рд╕ीрдоिрдд рдмрдЬрдЯ
- рдмुрдиिрдпाрджी рдвांрдЪे рдХी рдХрдоी
- рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХा рдЕрднाрд╡

4. рд╕рдорди्рд╡рдп рдХी рд╕рдорд╕्рдпा:
- рд╡िрднिрди्рди рд╡िрднाрдЧों рдХे рдмीрдЪ рддाрд▓рдоेрд▓ рдХी рдХрдоी
- рдХेंрдж्рд░-рд░ाрдЬ्рдп рд╕ंрдмंрдзों рдоें рдЯрдХрд░ाрд╡
- рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рдоें рджेрд░ी

5. рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдХा рдЕрднाрд╡:
- рд▓ोрдЧों рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХी рдХрдоी
- рд╡िрдХाрд╕ рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрдЧीрджाрд░ी рди рд╣ोрдиा

6. рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрд╕ंрддुрд▓рди:
- рд╢рд╣рд░ी-рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡िрднाрдЬрди
- рд╡िрдХрд╕िрдд рдФрд░ рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЕंрддрд░

7. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрдмाрд╡:
- рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рдиीрддिрдпां
- рдЪुрдиाрд╡ी рд╡ाрджों рдХा рдмोрдЭ

рд╕рдоाрдзाрди:
- рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ुрдзाрд░
- рдбिрдЬिрдЯрд▓ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдИ-рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕
- рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा
- рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдФрд░ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी
- рдХ्рд╖рдорддा рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै। рдЪुрдиौрддिрдпों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж, рд╕ुрдзाрд░ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрд╕े рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ी рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рд░рдгрдиीрддि

рдЕрдз्рдпрдпрди рдпोрдЬрдиा

3 рдорд╣ीрдиे рдХी рддैрдпाрд░ी рдпोрдЬрдиा:

рдкрд╣рд▓ा рдорд╣ीрдиा:
- рд╕ंрдкूрд░्рдг рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдкрдв़ें
- рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд░िрднाрд╖ाрдПं рдФрд░ рд╕िрдж्рдзांрдд рдиोрдЯ рдХрд░ें
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрдз्рдпाрдп рдХे рдЕंрдд рдоें рджिрдП рдЧрдП рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें

рджूрд╕рд░ा рдорд╣ीрдиा:
- рджोрд╣рд░ाрд╡ (Revision) рдХрд░ें
- RBSE Previous Year Papers рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें
- рдХрдордЬोрд░ рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджें
- рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджों рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें

рддीрд╕рд░ा рдорд╣ीрдиा:
- рдд्рд╡рд░िрдд рджोрд╣рд░ाрд╡
- рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░्рд╕ рдХो рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдоें рд╣рд▓ рдХрд░ें
- рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмिंрджुрдУं рдХी рд▓िрд╕्рдЯ рдмрдиाрдПं
- рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕рднी рдиोрдЯ्рд╕ рдХो рджोрд╣рд░ाрдПं

рд╡िрд╖рдп-рд╡ाрд░ рд░рдгрдиीрддि

1. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд

  • рд╕рднी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдХो рдпाрдж рдХрд░ें
  • рдЯेрд▓рд░, рдлेрдпोрд▓, рд╡ेрдмрд░ рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ें
  • рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХे рд╕ाрде рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рд╕рдордЭें

2. рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди

  • рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджें
  • рд╡िрднिрди्рди рдЖрдпोрдЧों рдФрд░ рд╕рдоिрддिрдпों рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрдв़ें
  • рд╕ंрдЧрдардиाрдд्рдордХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХो рдЪाрд░्рдЯ рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрдиाрдПं
  • рд╣ाрд▓िрдпा рд╕ुрдзाрд░ों рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें

3. рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди

  • 73рд╡ें рдФрд░ 74рд╡ें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕рдордЭें
  • рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдкрдв़ें
  • рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рд░рдкंрдЪों рдФрд░ рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддिрдпों рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рджें

4. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди

  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ें
  • рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХो рд╕рдордЭें
  • рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦें

рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЯिрдк्рд╕

  1. рдиिрдпрдоिрдд рдЕрдз्рдпрдпрди: рдк्рд░рддिрджिрди рдХрдо рд╕े рдХрдо 2-3 рдШंрдЯे рдкрдв़ें
  2. рдиोрдЯ्рд╕ рдмрдиाрдПं: рдЕрдкрдиे рд╢рдм्рджों рдоें рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдиोрдЯ्рд╕ рддैрдпाрд░ рдХрд░ें
  3. рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें: рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рднाрд░рддीрдп рдЙрджाрд╣рд░рдгों рд╕े рдЬोрдб़ें
  4. рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджे: рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдПं рдиिрдпрдоिрдд рдкрдв़ें
  5. рдЧ्рд░ुрдк рдбिрд╕्рдХрд╢рди: рдоिрдд्рд░ों рдХे рд╕ाрде рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ें
  6. рдоॉрдХ рдЯेрд╕्рдЯ: рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдоॉрдХ рдЯेрд╕्рдЯ рджें
  7. рдкिрдЫрд▓े рдкेрдкрд░्рд╕: рдХрдо рд╕े рдХрдо 5 рд╕ाрд▓ рдХे рдкुрд░ाрдиे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рд╣рд▓ рдХрд░ें
  8. рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп: рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдиींрдж рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЖрд╣ाрд░ рд▓ें

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХी рддрдХрдиीрдХ

рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (MCQs):

  • рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рдкрдв़ें
  • рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЙрдд्рддрд░ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдкрд╣рд▓े рд╣рд▓ рдХрд░ें
  • Negative marking рдирд╣ीं рд╣ै, рддो рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рд╣рд▓ рдХрд░ें

рд▓рдШु рдФрд░ рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди:

  • рднूрдоिрдХा: 2-3 рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдк्рд░рд╢्рди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ें
  • рдоुрдЦ्рдп рднाрдЧ: рдмिंрджुрдУं рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░ рджें
  • рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЬрд╣ां рд╕ंрднрд╡ рд╣ो, рдЙрджाрд╣рд░рдг рджें
  • рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖: 2-3 рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ें
  • рдЖрд░ेрдЦ: рдЬрд╣ां рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ो, рдЖрд░ेрдЦ рдпा рддाрд▓िрдХा рдмрдиाрдПं
  • рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ा: рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рд╕ुрдкाрда्рдп рд▓िрдЦाрд╡рдЯ рд░рдЦें

рд╕рдордп рдк्рд░рдмंрдзрди (3 рдШंрдЯे)

рдЦंрдб рд╕рдордп рдЖрд╡ंрдЯрди рд░рдгрдиीрддि
рдЦंрдб рдЕ (MCQs) 30 рдоिрдирдЯ рддेрдЬी рд╕े рд╣рд▓ рдХрд░ें, doubt рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЪिрд╣्рдиिрдд рдХрд░ें
рдЦंрдб рдм (рдЕрддि рд▓рдШु) 40 рдоिрдирдЯ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдФрд░ рд╕рдЯीрдХ рдЙрдд्рддрд░ рджें
рдЦंрдб рд╕ (рд▓рдШु) 50 рдоिрдирдЯ рдмिंрджुрдУं рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦें
рдЦंрдб рдж (рджीрд░्рдШ) 60 рдоिрдирдЯ рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░, рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕рд╣िрдд
Revision 20 рдоिрдирдЯ рдЙрдд्рддрд░ों рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा, рдЧрд▓рддिрдпां рд╕ुрдзाрд░ें

рдЕंрдХ рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ुрдЭाрд╡

  1. рдк्рд░рд╕्рддुрддि: рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ी рд▓िрдЦाрд╡рдЯ рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╕े 5-7 рдЕंрдХ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдоिрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं
  2. рд╣ाрд╢िрдпे: рджाрдПं рд╣ाрд╢िрдпे рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЬрдЧрд╣ рдЫोрдб़ें
  3. рд╢ीрд░्рд╖рдХ: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЙрдд्рддрд░ рдХे рдКрдкрд░ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓िрдЦें
  4. рд░ेрдЦांрдХрди: рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмिंрджुрдУं рдХो underline рдХрд░ें
  5. рд╡िрд╡िрдзрддा: рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рд╕рдоाрди рдорд╣рдд्рд╡ рджें
  6. рд╡рд░्рддрдоाрди рдЙрджाрд╣рд░рдг: рд╣ाрд▓ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдФрд░ рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें
  7. рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдлोрдХрд╕: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рдЕрд╡рд╢्рдп рджें
  8. рдХोрдЯ рдХрд░ें: рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдХрдердиों рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░ें

рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкुрд╕्рддрдХें рдФрд░ рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ाрдордЧ्рд░ी

  • NCERT: Political Science (Class 11-12)
  • M. Laxmikanth: Public Administration
  • D.R. Agarwal: Public Administration in India
  • Avasthi and Avasthi: Public Administration
  • Rumki Basu: Public Administration - Concepts and Theories
  • RBSE: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХрдХ्рд╖ा 12 рдХी рдкाрда्рдпрдкुрд╕्рддрдХ

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)

рдпрд╣ RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рд╣ै। рдЗрд╕ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдоें рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдпों рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░ рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं।

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдиिрдпрдоिрдд рдЕрдз्рдпрдпрди, рдкिрдЫрд▓े рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ों рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдФрд░ рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдПрдХ рдРрд╕ा рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рдЕंрдХ рджिрд▓ाрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдФрд░ рдЕрди्рдп рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рднी рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै।

рдЗрд╕ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде RBSE рдХी рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдкрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рднी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें। рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрд▓े рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ों рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें рдФрд░ рдЯॉрдкрд░्рд╕ рдХी рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХी рддрдХрдиीрдХ рд╕ीрдЦें।

рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ूрдЪрдиा: рдпрд╣ рдПрдХ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рд╣ै рдЬो рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рд▓िрдП рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкрдд्рд░ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдФрд░ рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рднिрди्рдирддा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдирд╡ीрдирддрдо рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкैрдЯрд░्рди рдФрд░ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рд▓िрдП рд╣рдоेрд╢ा RBSE рдХी рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рджेрдЦें।

рд╢ुрднрдХाрдордиाрдПं! рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░ें рдФрд░ рд╕рдлрд▓рддा рдЕрд╡рд╢्рдп рдоिрд▓ेрдЧी। рдпाрдж рд░рдЦें, рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЬ्рдЮाрди рди рдХेрд╡рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдмрд▓्рдХि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै।


рдЕрд╕्рд╡ीрдХрд░рдг: рдпрд╣ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕рднी рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं рдХि рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕рдЯीрдХ рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рдХिрд╕ी рднी рдд्рд░ुрдЯि рдХे рд▓िрдП рд▓ेрдЦрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
© 2025 RBSE Educational Resources | рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд

ЁЯСЙ Join Now:

ЁЯФ╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЬрдЧрдд (Facebook)
https://www.facebook.com/share/1AKWBbAEZY/

ЁЯФ╣ рд╢िрдХ्рд╖рдХों рд╣ेрддु рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рдоाрдЪाрд░, рдЖрджेрд╢, рд╕рд░्рдХुрд▓рд░, PDF рдЖрджि (Telegram)
https://t.me/DailyEduMagzine

ЁЯФ╣ RBSE / CBSE / NCERT Notes (WhatsApp Channel)
https://whatsapp.com/channel/0029VaPUA7uAu3aQAyYBoO2L

ЁЯФ╣ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рд╣ेрддु рдЯेрд╕्рдЯ, рдиोрдЯ्рд╕ рдЖрджि (Telegram)
https://t.me/testseries4u

✅ рдмेрд╣рддрд░ рддैрдпाрд░ी, рдкрдХ्рдХी рд╕рдлрд▓рддा! ЁЯОп
Sarkari Service Prep™ – Your Success Partner in Education