RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 | рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХрдХ्рд╖ा 12 рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоॉрдбрд▓ рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ 2025
RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 (рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░)
рдмोрд░्рдб: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдмोрд░्рдб (RBSE)
рдХрдХ्рд╖ा: 12рд╡ीं (рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ)
рд╡िрд╖рдп: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди (Public Administration)
рдкूрд░्рдгांрдХ: 80 рдЕंрдХ
рд╕рдордп: 3 рдШंрдЯे (180 рдоिрдирдЯ)
рдкाрд╕िंрдЧ рдоाрд░्рдХ्рд╕: 33% (27 рдЕंрдХ)
рдк्рд░рд╢्рдиों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा: 40
RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХी рдХрдХ्рд╖ा 12 рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा рд╣ै। рдпрд╣ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ RBSE Class 12 Syllabus 2025 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрдз्рдпाрдпों рд╕े рдк्рд░рд╢्рди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।
рд╡िрд╖рдп-рд╕ूрдЪी
- рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдм्рд▓ूрдк्рд░िंрдЯ
- рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢
- рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди
- рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
- рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
- рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди
- рдЙрдд्рддрд░ рдХुंрдЬी
- рддैрдпाрд░ी рд░рдгрдиीрддि
рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдм्рд▓ूрдк्рд░िंрдЯ (Exam Blueprint)
рдЕंрдХ рд╡िрддрд░рдг
| рдЦंрдб | рдк्рд░рд╢्рди рдк्рд░рдХाрд░ | рдк्рд░рд╢्рдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा | рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рдЕंрдХ | рдХुрд▓ рдЕंрдХ |
|---|---|---|---|---|
| рдЦंрдб рдЕ | рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкीрдп) | 20 | 1 | 20 |
| рдЦंрдб рдм | рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди | 10 | 2 | 20 |
| рдЦंрдб рд╕ | рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди | 6 | 4 | 24 |
| рдЦंрдб рдж | рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди | 4 | 4 | 16 |
| рдХुрд▓ рдпोрдЧ | 80 | |||
рдЕрдз्рдпाрдп-рд╡ाрд░ рдЕंрдХ рд╡िрддрд░рдг
| рдЕрдз्рдпाрдп | рд╡िрд╖рдп | рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдЕंрдХ |
|---|---|---|
| 1-2 | рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдкрд░िрдЪрдп рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ | 12 |
| 3-4 | рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдПрд╡ं рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг | 14 |
| 5-6 | рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рд╕ंрдЧрдарди рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп | 16 |
| 7-8 | рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ | 12 |
| 9-10 | рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг | 14 |
| 11-12 | рдЬрдирдоाрдз्рдпрдо рдПрд╡ं рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди | 12 |
рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢ (General Instructions)
- рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ैं।
- рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рдЪाрд░ рдЦंрдбों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ै - рдЕ, рдм, рд╕ рдФрд░ рдж।
- рдЦंрдб рдЕ рдоें 20 рдмрд╣ुрд╡िрдХрд▓्рдкीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 1 рдЕंрдХ рдХा।
- рдЦंрдб рдм рдоें 10 рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 2 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 30 рд╢рдм्рдж)।
- рдЦंрдб рд╕ рдоें 6 рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 4 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 100 рд╢рдм्рдж)।
- рдЦंрдб рдж рдоें 4 рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди рд╣ैं, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 4 рдЕंрдХ рдХा (рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 150 рд╢рдм्рдж)।
- рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рджाрдПं рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕्рдеाрди рдЫोрдб़ें।
- рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓िрдЦें।
рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (Section A - MCQs)
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 1 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 20
(рдЕ) рд╡ुрдбрд░ो рд╡िрд▓्рд╕рди
(рдм) рдПрд▓.рдбी. рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ
(рд╕) рд╣рд░्рдмрд░्рдЯ рд╕ाрдЗрдорди
(рдж) рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░
(рдЕ) рд╕ंрдЧрдарди
(рдм) рд╕рдорди्рд╡рдп
(рд╕) рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा
(рдж) рдиेрддृрдд्рд╡
(рдЕ) рдПрдл.рдбрдм्рд▓्рдпू. рдЯेрд▓рд░
(рдм) рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓
(рд╕) рдоैрдХ्рд╕ рд╡ेрдмрд░
(рдж) рдПрд▓्рдЯрди рдоेрдпो
(рдЕ) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
(рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рд╕) рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡
(рдж) рдЧृрд╣ рд╕рдЪिрд╡
(рдЕ) рдирдЧрд░рдкाрд▓िрдХाрдУं рд╕े
(рдм) рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕े
(рд╕) рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рд╕े
(рдж) рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╕े
(рдЕ) 2013
(рдм) 2014
(рд╕) 2015
(рдж) 2016
(рдЕ) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рдм) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
(рд╕) рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी
(рдж) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
(рдЕ) рд▓ैрдЯिрди
(рдм) рдЧ्рд░ीрдХ
(рд╕) рдл्рд░ेंрдЪ
(рдж) рдЬрд░्рдорди
(рдЕ) UPSC
(рдм) CAG
(рд╕) UGC
(рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
(рдЕ) 3 рд╡рд░्рд╖
(рдм) 4 рд╡рд░्рд╖
(рд╕) 5 рд╡рд░्рд╖
(рдж) 6 рд╡рд░्рд╖
(рдЕ) 1940 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рдм) 1950 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рд╕) 1960 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рдж) 1970 рдХे рджрд╢рдХ рдоें
(рдЕ) 2003
(рдм) 2004
(рд╕) 2005
(рдж) 2006
(рдЕ) рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░
(рдм) рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░
(рд╕) рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж
(рдж) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
(рдЕ) рд╢्рд░рдо рд╡िрднाрдЬрди
(рдм) рдЕрдзिрдХाрд░ рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡
(рд╕) рд▓ाрдн рдХा рдмंрдЯрд╡ाрд░ा
(рдж) рдЖрджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा
(рдЕ) рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг
(рдм) рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ीрдХрд░рдг
(рд╕) рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी
(рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी
(рдЕ) 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓
(рдм) 21 рдордИ
(рд╕) 21 рдЬूрди
(рдж) 21 рдЬुрд▓ाрдИ
(рдЕ) Controller and Auditor General
(рдм) Chief Administrative General
(рд╕) Central Audit Group
(рдж) Central Administrative Group
(рдЕ) рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢
(рдм) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
(рд╕) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
(рдж) рдЧुрдЬрд░ाрдд
(рдЕ) рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдЬрдЯिрд▓рддा
(рдм) рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ
(рд╕) рдЖрдкाрддрдХाрд▓ीрди рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
(рдж) рдЧोрдкрдиीрдп рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ
(рдЕ) рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
(рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
(рд╕) рд▓ोрдХрд╕рднा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
(рдж) рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section B)
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 2 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 30 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 20
рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section C)
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 100 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 24
рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди (Section D)
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди 4 рдЕंрдХ рдХा рд╣ै। рд╢рдм्рдж рд╕ीрдоा: 150 рд╢рдм्рдж। рдХुрд▓ рдЕंрдХ: 16
рдЙрдд्рддрд░ рдХुंрдЬी (Answer Key)
рдЦंрдб рдЕ - рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░
| рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा | рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ | рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЦ्рдпा | рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ |
|---|---|---|---|
| 1 | (рдЕ) рд╡ुрдбрд░ो рд╡िрд▓्рд╕рди | 11 | (рдм) 1950 рдХे рджрд╢рдХ рдоें |
| 2 | (рд╕) рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा | 12 | (рд╕) 2005 |
| 3 | (рдЕ) рдПрдл.рдбрдм्рд▓्рдпू. рдЯेрд▓рд░ | 13 | (рдм) рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ |
| 4 | (рд╕) рдХैрдмिрдиेрдЯ рд╕рдЪिрд╡ | 14 | (рд╕) рд▓ाрдн рдХा рдмंрдЯрд╡ाрд░ा |
| 5 | (рдм) рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕े | 15 | (рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी |
| 6 | (рд╕) 2015 | 16 | (рдЕ) 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓ |
| 7 | (рдм) рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ | 17 | (рдЕ) Controller and Auditor General |
| 8 | (рд╕) рдл्рд░ेंрдЪ | 18 | (рдм) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди |
| 9 | (рдж) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी | 19 | (рдЕ) рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдпी рдЬрдЯिрд▓рддा |
| 10 | (рд╕) 5 рд╡рд░्рд╖ | 20 | (рдм) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि |
рдЦंрдб рдм - рдЕрддि рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░
1. рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬрдирдХрд▓्рдпाрдг рд╣ै рдЬрдмрдХि рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рд╣ै।
2. рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоाрд▓िрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै।
1. рдХाрд░्рдп рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХाрд░्рдп рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖िрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рддрд░ीрдХा рдЦोрдЬрдиा।
2. рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪрдпрди рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг: рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рдЪрдпрди рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджेрдиा।
1. рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░: рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд (рдЧांрд╡ рдХे рд▓िрдП)
2. рдЦंрдб рд╕्рддрд░: рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि (рдк्рд░рдЦंрдб/рддрд╣рд╕ीрд▓ рдХे рд▓िрдП)
3. рдЬिрд▓ा рд╕्рддрд░: рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж (рдкूрд░े рдЬिрд▓े рдХे рд▓िрдП)
рдЦंрдб рд╕ - рд▓рдШु рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░
рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ै:
1. рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди: рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддिрдпों рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рднाрд╡ी рдвंрдЧ рд╕े рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा।
2. рд╕ंрдЧрдарди рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди: рд╕рд░рдХाрд░ी рд╡िрднाрдЧों рдХा рдЧрдарди, рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рднрд░्рддी, рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди।
3. рд╡िрдд्рддीрдп рдк्рд░рдмंрдзрди: рдмрдЬрдЯ рдиिрд░्рдоाрдг, рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╡्рдпрдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг।
4. рдЬрдирд╕ेрд╡ाрдПं: рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдкрд░िрд╡рд╣рди рдЬैрд╕ी рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди।
5. рдХाрдиूрди рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा: рд╢ांрддि рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рдФрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा।
6. рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдп: рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдпोрдЬрдиाрдПं рдмрдиाрдиा рдФрд░ рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा।
рд╣ेрдирд░ी рдлेрдпोрд▓ рдиे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे 14 рд╕िрдж्рдзांрдд рджिрдП, рдЬिрдирдоें рд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं:
1. рд╢्рд░рдо рд╡िрднाрдЬрди: рдХाрд░्рдп рдХो рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмांрдЯрдиा рдЪाрд╣िрдП।
2. рдЕрдзिрдХाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡: рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рднी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
3. рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди: рд╕ंрдЧрдарди рдоें рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
4. рдЖрджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा: рдПрдХ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХो рдПрдХ рд╣ी рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╕े рдЖрджेрд╢ рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП।
5. рдиिрд░्рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा: рдПрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
6. рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣िрдд: рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╣िрдд рд╕े рд╕ंрдЧрдарди рдХा рд╣िрдд рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै।
7. рд╕рдорддा: рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рд╕ाрде рди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
1. рд╕ंрдШाрдд्рдордХ рдвांрдЪा: рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╡िрднाрдЬрди।
2. рд╕्рдеाрдпी рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी: IAS, IPS рдЬैрд╕ी рд╕्рдеाрдпी рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ाрдПं рдЬो рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░рднाрд╡िрдд рд░рд╣рддी рд╣ैं।
3. рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдп: рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा।
4. рд╕ंрд╕рджीрдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг: рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдкрд░ рдиिрдЧрд░ाрдиी।
5. рди्рдпाрдпिрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрд░्рдпों рдХी рдЬांрдЪ।
6. рд╡िрд╡िрдзрддा: рдмрд╣ुрднाрд╖ी, рдмрд╣ुрдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рдмрд╣ुрд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕ेрд╡ा।
7. рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг: рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдмрд▓।
1. рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рджрд░्рдЬा: рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 11рд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा।
2. рдд्рд░िрд╕्рддрд░ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा: рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд, рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि рдФрд░ рдЬिрд▓ा рдкрд░िрд╖рдж।
3. рдиिрдпрдоिрдд рдЪुрдиाрд╡: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 5 рд╡рд░्рд╖ рдоें рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдЪुрдиाрд╡।
4. рдЖрд░рдХ्рд╖рдг: рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд▓िрдП 33% рд╕ीрдЯें рдФрд░ SC/ST рдХे рд▓िрдП рдЖрдиुрдкाрддिрдХ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг।
5. рд░ाрдЬ्рдп рдЪुрдиाрд╡ рдЖрдпोрдЧ: рдкंрдЪाрдпрдд рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЖрдпोрдЧ।
6. рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ: рдкंрдЪाрдпрддों рдХो рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиे рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢।
7. 29 рд╡िрд╖рдп: рдкंрдЪाрдпрддों рдХो 29 рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░।
| рд▓ोрдХрдкाрд▓ | рд▓ोрдХाрдпुрдХ्рдд |
|---|---|
| рдХेंрдж्рд░ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै | рд░ाрдЬ्рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै |
| рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд | рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд |
| рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╕рд╣िрдд рд╕рднी рдХेंрдж्рд░ीрдп рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢िрдХाрдпрдд | рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╕рд╣िрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢िрдХाрдпрдд |
| 2013 рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд | рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╕рдордп рдкрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд |
1. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп: рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рднी рд╡рд░्рдЧों рдХो рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा।
2. рдЧрд░ीрдмी рдЙрди्рдоूрд▓рди: рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХे рдиीрдЪे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдд्рдеाрди।
3. рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп: рд╕рдмрдХो рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ुрд╡िрдзाрдПं рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा।
4. рдорд╣िрд▓ा рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг: рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд╡िрдХाрд╕।
5. рдмाрд▓ рдХрд▓्рдпाрдг: рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा।
6. рд╡ृрдж्рдзрдЬрди рдХрд▓्рдпाрдг: рд╡ृрдж्рдзों рдХे рд▓िрдП рдкेंрд╢рди рдФрд░ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं।
7. рджिрд╡्рдпांрдЧрдЬрди рдХрд▓्рдпाрдг: рджिрд╡्рдпांрдЧрдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं рдФрд░ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░।
рдЦंрдб рдж - рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░
рд╕рдоाрдирддाрдПं:
рджोрдиों рдоें рд╕ंрдЧрдарди, рд╕рдорди्рд╡рдп, рдиेрддृрдд्рд╡ рдФрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै। рджोрдиों рдоें рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдХुрд╢рд▓ рдЙрдкрдпोрдЧ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
рдЕрд╕рдоाрдирддाрдПं:
1. рдЙрдж्рджेрд╢्рдп:
- рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рдЬрдирдХрд▓्рдпाрдг рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ेрд╡ा
- рдиिрдЬी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди: рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рдФрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░
2. рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी:
- рд▓ोрдХ: рдЬрдирддा, рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдк्рд░рддि
- рдиिрдЬी: рдоाрд▓िрдХों рдФрд░ рд╢ेрдпрд░рдзाрд░рдХों рдХे рдк्рд░рддि
3. рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рд░ोрдд:
- рд▓ोрдХ: рдХрд░ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд░ाрдЬрд╕्рд╡
- рдиिрдЬी: рдиिрд╡ेрд╢ рдФрд░ рдмिрдХ्рд░ी рд╕े рдЖрдп
4. рдХाрдиूрдиी рдвांрдЪा:
- рд▓ोрдХ: рд╕ंрд╡िрдзाрди рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХाрдиूрди
- рдиिрдЬी: рдХंрдкрдиी рдХाрдиूрди рдФрд░ рдЕрдиुрдмंрдз
5. рдиिрд░्рдгрдп рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा:
- рд▓ोрдХ: рдзीрдоी, рдЬрдЯिрд▓ рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी
- рдиिрдЬी: рддेрдЬ, рд▓рдЪीрд▓ी рдФрд░ рдЧोрдкрдиीрдп
6. рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी:
- рд▓ोрдХ: рдЬрдирддा рдХी рд░ाрдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг
- рдиिрдЬी: рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдиिрд░्рдгрдп рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖: рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं рдФрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕ीрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╕्рдеिрддि:
UPSC рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 315-323 рдХे рддрд╣рдд рд╕्рдеाрдкिрдд рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдиिрдХाрдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1926 рдоें рд╣ुрдИ рдеी।
рд╕ंрд░рдЪрдиा:
рдЖрдпोрдЧ рдоें рдПрдХ рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ 6 рд╡рд░्рд╖ рдпा 65 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु (рдЬो рдкрд╣рд▓े рд╣ो) рддрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп:
1. рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди:
- рд╕िрд╡िрд▓ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (IAS, IPS, IFS)
- рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा
- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░рдХ्рд╖ा рдЕрдХाрджрдоी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा
- рд╡िрднिрди्рди рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ेрд╡ाрдУं рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПं
2. рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░: рдЪрдпрдиिрдд рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ों рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг।
3. рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдХाрд░्рдп:
- рд╕ेрд╡ा рдиिрдпрдоों рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕рд▓ाрд╣
- рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиाрдд्рдордХ рдоाрдорд▓ों рдоें рд░ाрдп
- рдкрджोрди्рдирддि рдФрд░ рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рдХे рдоाрдорд▓े
4. рднрд░्рддी: рд╡िрднिрди्рди рдкрджों рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ्рдп рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ों рдХा рдЪрдпрди।
рдорд╣рдд्рд╡:
UPSC рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рд░ीрдв़ рд╣ै। рдпрд╣ рдпोрдЧ्рдпрддा рдЖрдзाрд░िрдд рднрд░्рддी рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рджрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖рддा рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддी рд╣ै।
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा:
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рд╡рд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдиिрд░्рдгрдп рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрддे рд╣ैं।
рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा:
1. рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рдЬрдб़ें рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा: рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдмрдв़ाрдиा।
2. рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг: рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдкрд░ рднाрд░ рдХрдо рдХрд░рдиा।
3. рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди: рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдмेрд╣рддрд░ рд╕рдордЭрддे рд╣ैं।
4. рддीрд╡्рд░ рд╡िрдХाрд╕: рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рддेрдЬी рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рдФрд░ рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди।
5. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп: рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рдмेрд╣рддрд░ рднाрдЧीрджाрд░ी।
рдорд╣рдд्рд╡:
1. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдоाрдз्рдпрдо
- рдорд╣िрд▓ाрдУं рдФрд░ SC/ST рдХा рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг
- рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдмрдв़рддी рд╣ै
2. рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рдХुрд╢рд▓ рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ी рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдоें рдХрдоी
- рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдмрдв़рддी рд╣ै
3. рдЖрд░्рдеिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрдХाрд╕
- рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░
- рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдмेрд╣рддрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ
4. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдорд╣рдд्рд╡:
- рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд░рд╕рддा
- рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоें рд╕ुрдзाрд░
- рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХрдордЬोрд░ рд╡рд░्рдЧों рдХा рдЙрдд्рдеाрди
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें 'рдЬрдирддा рдХा, рдЬрдирддा рдж्рд╡ाрд░ा, рдЬрдирддा рдХे рд▓िрдП' рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рд╕ाрдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा:
рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡рд╣ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╣ै рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪेрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдХाрдиूрди-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпों рдоें рднाрдЧ рд▓ेрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं:
- рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирдХाрд░ी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг
- рд▓рдХ्рд╖्рдп-рдЙрди्рдоुрдЦ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдкрд░ рдмрд▓
- рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп
- рдЖрдзुрдиिрдХीрдХрд░рдг рдкрд░ рдЬोрд░
рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा:
рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдПрдХ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ рдеा рдЬिрд╕े рдЧрд░ीрдмी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдПрдХ рдРрд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдеी рдЬो рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдЧрддि рджे рд╕рдХे।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЪुрдиौрддिрдпां:
1. рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ी рдХी рдЬрдб़рддा:
- рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд╕ोрдЪ рдФрд░ рдХाрд░्рдпрд╢ैрд▓ी
- рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиिрдЪ्рдЫा
- рд▓ाрд▓рдлीрддाрд╢ाрд╣ी рдФрд░ рджेрд░ी
2. рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░:
- рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд░िрд╕ाрд╡
- рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдХी рдХрдоी
- рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк
3. рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी:
- рд╕ीрдоिрдд рдмрдЬрдЯ
- рдмुрдиिрдпाрджी рдвांрдЪे рдХी рдХрдоी
- рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХा рдЕрднाрд╡
4. рд╕рдорди्рд╡рдп рдХी рд╕рдорд╕्рдпा:
- рд╡िрднिрди्рди рд╡िрднाрдЧों рдХे рдмीрдЪ рддाрд▓рдоेрд▓ рдХी рдХрдоी
- рдХेंрдж्рд░-рд░ाрдЬ्рдп рд╕ंрдмंрдзों рдоें рдЯрдХрд░ाрд╡
- рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рдоें рджेрд░ी
5. рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдХा рдЕрднाрд╡:
- рд▓ोрдЧों рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХी рдХрдоी
- рд╡िрдХाрд╕ рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрдЧीрджाрд░ी рди рд╣ोрдиा
6. рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрд╕ंрддुрд▓рди:
- рд╢рд╣рд░ी-рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡िрднाрдЬрди
- рд╡िрдХрд╕िрдд рдФрд░ рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЕंрддрд░
7. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрдмाрд╡:
- рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рдиीрддिрдпां
- рдЪुрдиाрд╡ी рд╡ाрджों рдХा рдмोрдЭ
рд╕рдоाрдзाрди:
- рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ुрдзाрд░
- рдбिрдЬिрдЯрд▓ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдИ-рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕
- рдЬрдирднाрдЧीрджाрд░ी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा
- рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдФрд░ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी
- рдХ्рд╖рдорддा рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै। рдЪुрдиौрддिрдпों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж, рд╕ुрдзाрд░ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрд╕े рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ी рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рд░рдгрдиीрддि
рдЕрдз्рдпрдпрди рдпोрдЬрдиा
рдкрд╣рд▓ा рдорд╣ीрдиा:
- рд╕ंрдкूрд░्рдг рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдкрдв़ें
- рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд░िрднाрд╖ाрдПं рдФрд░ рд╕िрдж्рдзांрдд рдиोрдЯ рдХрд░ें
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрдз्рдпाрдп рдХे рдЕंрдд рдоें рджिрдП рдЧрдП рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें
рджूрд╕рд░ा рдорд╣ीрдиा:
- рджोрд╣рд░ाрд╡ (Revision) рдХрд░ें
- RBSE Previous Year Papers рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें
- рдХрдордЬोрд░ рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджें
- рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджों рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें
рддीрд╕рд░ा рдорд╣ीрдиा:
- рдд्рд╡рд░िрдд рджोрд╣рд░ाрд╡
- рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░्рд╕ рдХो рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдоें рд╣рд▓ рдХрд░ें
- рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмिंрджुрдУं рдХी рд▓िрд╕्рдЯ рдмрдиाрдПं
- рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕рднी рдиोрдЯ्рд╕ рдХो рджोрд╣рд░ाрдПं
рд╡िрд╖рдп-рд╡ाрд░ рд░рдгрдиीрддि
1. рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд
- рд╕рднी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдХो рдпाрдж рдХрд░ें
- рдЯेрд▓рд░, рдлेрдпोрд▓, рд╡ेрдмрд░ рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ें
- рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХे рд╕ाрде рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рд╕рдордЭें
2. рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджें
- рд╡िрднिрди्рди рдЖрдпोрдЧों рдФрд░ рд╕рдоिрддिрдпों рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрдв़ें
- рд╕ंрдЧрдардиाрдд्рдордХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХो рдЪाрд░्рдЯ рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрдиाрдПं
- рд╣ाрд▓िрдпा рд╕ुрдзाрд░ों рдХो рдиोрдЯ рдХрд░ें
3. рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди
- 73рд╡ें рдФрд░ 74рд╡ें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕рдордЭें
- рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдкрдв़ें
- рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рд░рдкंрдЪों рдФрд░ рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддिрдпों рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рджें
4. рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди
- рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ें
- рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХो рд╕рдордЭें
- рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦें
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЯिрдк्рд╕
- рдиिрдпрдоिрдд рдЕрдз्рдпрдпрди: рдк्рд░рддिрджिрди рдХрдо рд╕े рдХрдо 2-3 рдШंрдЯे рдкрдв़ें
- рдиोрдЯ्рд╕ рдмрдиाрдПं: рдЕрдкрдиे рд╢рдм्рджों рдоें рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдиोрдЯ्рд╕ рддैрдпाрд░ рдХрд░ें
- рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें: рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рднाрд░рддीрдп рдЙрджाрд╣рд░рдгों рд╕े рдЬोрдб़ें
- рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджे: рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдПं рдиिрдпрдоिрдд рдкрдв़ें
- рдЧ्рд░ुрдк рдбिрд╕्рдХрд╢рди: рдоिрдд्рд░ों рдХे рд╕ाрде рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ें
- рдоॉрдХ рдЯेрд╕्рдЯ: рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдоॉрдХ рдЯेрд╕्рдЯ рджें
- рдкिрдЫрд▓े рдкेрдкрд░्рд╕: рдХрдо рд╕े рдХрдо 5 рд╕ाрд▓ рдХे рдкुрд░ाрдиे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ рд╣рд▓ рдХрд░ें
- рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп: рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдиींрдж рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЖрд╣ाрд░ рд▓ें
рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХी рддрдХрдиीрдХ
рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди (MCQs):
- рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рдкрдв़ें
- рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЙрдд्рддрд░ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдкрд╣рд▓े рд╣рд▓ рдХрд░ें
- Negative marking рдирд╣ीं рд╣ै, рддो рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рди рд╣рд▓ рдХрд░ें
рд▓рдШु рдФрд░ рджीрд░्рдШ рдЙрдд्рддрд░ीрдп рдк्рд░рд╢्рди:
- рднूрдоिрдХा: 2-3 рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдк्рд░рд╢्рди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ें
- рдоुрдЦ्рдп рднाрдЧ: рдмिंрджुрдУं рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░ рджें
- рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЬрд╣ां рд╕ंрднрд╡ рд╣ो, рдЙрджाрд╣рд░рдг рджें
- рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖: 2-3 рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ें
- рдЖрд░ेрдЦ: рдЬрд╣ां рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ो, рдЖрд░ेрдЦ рдпा рддाрд▓िрдХा рдмрдиाрдПं
- рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ा: рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рд╕ुрдкाрда्рдп рд▓िрдЦाрд╡рдЯ рд░рдЦें
рд╕рдордп рдк्рд░рдмंрдзрди (3 рдШंрдЯे)
| рдЦंрдб | рд╕рдордп рдЖрд╡ंрдЯрди | рд░рдгрдиीрддि |
|---|---|---|
| рдЦंрдб рдЕ (MCQs) | 30 рдоिрдирдЯ | рддेрдЬी рд╕े рд╣рд▓ рдХрд░ें, doubt рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЪिрд╣्рдиिрдд рдХрд░ें |
| рдЦंрдб рдм (рдЕрддि рд▓рдШु) | 40 рдоिрдирдЯ | рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдФрд░ рд╕рдЯीрдХ рдЙрдд्рддрд░ рджें |
| рдЦंрдб рд╕ (рд▓рдШु) | 50 рдоिрдирдЯ | рдмिंрджुрдУं рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦें |
| рдЦंрдб рдж (рджीрд░्рдШ) | 60 рдоिрдирдЯ | рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░, рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕рд╣िрдд |
| Revision | 20 рдоिрдирдЯ | рдЙрдд्рддрд░ों рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा, рдЧрд▓рддिрдпां рд╕ुрдзाрд░ें |
рдЕंрдХ рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ुрдЭाрд╡
- рдк्рд░рд╕्рддुрддि: рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ी рд▓िрдЦाрд╡рдЯ рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╕े 5-7 рдЕंрдХ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдоिрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं
- рд╣ाрд╢िрдпे: рджाрдПं рд╣ाрд╢िрдпे рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЬрдЧрд╣ рдЫोрдб़ें
- рд╢ीрд░्рд╖рдХ: рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЙрдд्рддрд░ рдХे рдКрдкрд░ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓िрдЦें
- рд░ेрдЦांрдХрди: рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмिंрджुрдУं рдХो underline рдХрд░ें
- рд╡िрд╡िрдзрддा: рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рд╕рдоाрди рдорд╣рдд्рд╡ рджें
- рд╡рд░्рддрдоाрди рдЙрджाрд╣рд░рдг: рд╣ाрд▓ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдФрд░ рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें
- рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдлोрдХрд╕: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рдЕрд╡рд╢्рдп рджें
- рдХोрдЯ рдХрд░ें: рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдХрдердиों рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░ें
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкुрд╕्рддрдХें рдФрд░ рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ाрдордЧ्рд░ी
- NCERT: Political Science (Class 11-12)
- M. Laxmikanth: Public Administration
- D.R. Agarwal: Public Administration in India
- Avasthi and Avasthi: Public Administration
- Rumki Basu: Public Administration - Concepts and Theories
- RBSE: рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХрдХ्рд╖ा 12 рдХी рдкाрда्рдпрдкुрд╕्рддрдХ
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)
рдпрд╣ RBSE Class 12 Public Administration Model Paper 2025 рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмोрд░्рдб рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рд╣ै। рдЗрд╕ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдоें рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдпों рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрдд्рддрд░ рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं।
рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдиिрдпрдоिрдд рдЕрдз्рдпрдпрди, рдкिрдЫрд▓े рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ों рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдФрд░ рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдоुрдж्рджों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдПрдХ рдРрд╕ा рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рдЕंрдХ рджिрд▓ाрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдФрд░ рдЕрди्рдп рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рднी рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै।
рдЗрд╕ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде RBSE рдХी рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдкрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рднी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें। рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрд▓े рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрдд्рд░ों рдХो рд╣рд▓ рдХрд░ें рдФрд░ рдЯॉрдкрд░्рд╕ рдХी рдЙрдд्рддрд░ рдкुрд╕्рддिрдХाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХी рддрдХрдиीрдХ рд╕ीрдЦें।
рд╢ुрднрдХाрдордиाрдПं! рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░ें рдФрд░ рд╕рдлрд▓рддा рдЕрд╡рд╢्рдп рдоिрд▓ेрдЧी। рдпाрдж рд░рдЦें, рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХा рдЬ्рдЮाрди рди рдХेрд╡рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдмрд▓्рдХि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै।
рдЕрд╕्рд╡ीрдХрд░рдг: рдпрд╣ рдоॉрдбрд▓ рдкेрдкрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕рднी рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं рдХि рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕рдЯीрдХ рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рдХिрд╕ी рднी рдд्рд░ुрдЯि рдХे рд▓िрдП рд▓ेрдЦрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
© 2025 RBSE Educational Resources | рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд
ЁЯСЙ Join Now:
ЁЯФ╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЬрдЧрдд (Facebook)
https://www.facebook.com/share/1AKWBbAEZY/
ЁЯФ╣ рд╢िрдХ्рд╖рдХों рд╣ेрддु рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рдоाрдЪाрд░, рдЖрджेрд╢, рд╕рд░्рдХुрд▓рд░, PDF рдЖрджि (Telegram)
https://t.me/DailyEduMagzine
ЁЯФ╣ RBSE / CBSE / NCERT Notes (WhatsApp Channel)
https://whatsapp.com/channel/0029VaPUA7uAu3aQAyYBoO2L
ЁЯФ╣ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рд╣ेрддु рдЯेрд╕्рдЯ, рдиोрдЯ्рд╕ рдЖрджि (Telegram)
https://t.me/testseries4u
✅ рдмेрд╣рддрд░ рддैрдпाрд░ी, рдкрдХ्рдХी рд╕рдлрд▓рддा! ЁЯОп
Sarkari Service Prep™ – Your Success Partner in Education
